Dudak – Damak Yarığı Nedir?

Dudak-damak yarıkları baş boyun bölgesinin en sık, tüm vücudun da 2. en sık görülen doğumsal anomalilerdir. Dudak ve damak, bebeğin anne karnındayken yüzünün heriki tarafında karşılıklı bulunan bazı öncü yapıların birleşmesi sonucunda ortaya çıkmaktadır. Anne ve babadan gelen genetik faktörler ile anne karnında karşılaşılan bazı çevresel faktörlerin (sigara, alkol, ilaç kullanımı, A ve B grubu vitamin eksiklikleri, kızamıkçık gibi özellikle bazı viral enfeksiyonlar) etkisiyle bu öncü yapıların birleşememesi sonucunda dudak ve damak yarıkları ortaya çıkmaktadır. Eğer bu birleşme hiç gerçekleşmezse tam (komplet), kısmen gerçekleşir ancak tamamlanamazsa kısmi (inkomplet) yarık dudak ve damak olarak sınıflandırılır. Yine üst dudakta birleşme hatları sağ ve solda konumlandığı için, dudak yarıkları da tek taraflı (sağ yada sol) ve çift taraflı (hem sağ hem sol) olarak sınıflandırılırlar. Tam olmayan (inkomplet) yarıklar dudakta hafif bir çentik yada buruna ulaşmayan kısmi bir yarık, damakta ise küçük dil ve yumuşak damakta sınırlı bir yarık formunda iken; daha ağır tam (komplet) yarıklar dudaktan buruna kadar ilerleyen, damakta ise küçük dil, yumuşak ve set damağın tümünü içine alan bir yarık şeklindedir.

• Tek Taraflı Dudak Yarığı – İnkomplet (tam olmayan) / Komplet (tam)
• Çift Taraflı Dudak Yarığı – İnkomplet (tam olmayan) / Komplet (tam)
• Damak Yarığı – İnkomplet (tam olmayan) / Komplet (tam)

Dudaklar, hamilelik sürecinin 4.-8. haftaları arasında yüz gelişimi içinde oluşurken, damak bu sürecin sonuna doğru 7.-12. haftalar arasında oluşmaktadır. Dahası bu süre kız çocuklarında 7-10 gün daha uzundur. Yani kızların damakları erkeklere göre daha geç kapanır. O nedenledir ki genetik ve çevresel faktörlere kızlar daha fazla maruz kalmakta , böylece damak yarıkları kız çocuklarında daha fazla görülmektedir.,

Genel olarak tüm yarık olgularının % 50 sinde dudak ve damak yarığı birlikte görülürken, % 25 inde sadece dudak yarığı, % 25 inde ise sadece damak yarığı görülmektedir. Yine Türkiye’de ve genel olarak dünya’da her 1000 canlı doğumdan birinde dudak&damak yada izole dudak yarığına rastlanırken, her 2500 canlı doğumdan birinde izole damak yarığı ortaya çıkmaktadır. Dudak&damak yada izole dudak yarıkları erkeklerde, izole damak yarığı ise kız çocuklarında daha sık görülmektedir.

Dudak – damak yarıklarının % 97 si multifaktöriyeldir yani hem genetik hemde hamilelik sırasında fetusun anne karnında karşılaştığı çevresel faktörlerle (sigara, alkol, ilaç kullanımı, A ve B grubu vitamin eksikliği, radyasyon, rubella(kızamıkçık) gibi özellikle viral enfeksiyonlar, vb.) oluşmaktadır; geri kalan % 3’ü ise sendromik kaynaklıdır (genetik yada teratolojik sendromlar, kromozom anomalileri).

Dudak- Damak Yarığı Ameliyatı Ne Zaman Yapılır?

Dudak yarığı ameliyatlarının çocuğun genel vücut gelişiminin ve dokularının cerrahiye izin verecek ve minimum skar (ameliyat izi) bırakacak en erken yaşta yapılması (3. ay bitimi); damak yarığı ameliyatlarının ise yüz gelişimini etkilemeyecek kadar beklenmesi, ancak yarığın konuşma fonksiyonları üzerindeki olumsuz etkisinden dolayı konuşmaya başlamadan önce yapılması (12-18 ay arası) idealdir. Her iki ameliyatta da en önemli iki kriter, bebeğin ameliyat tarihinde 1. yaşıtlarına göre gelişiminin ve ağırlığının normal sınırlara ulaşmış olması, 2. özellikle üst solunum yolu olmak üzere herhangibir enfeksiyonunun bulunmamasıdır.

Ameliyat için gerekli olan normal gelişim ve ağırlık için de sağlıklı bir beslenme şartdır. Dudak-damak yarıkları, bebeğin beslenmesi ile ilgili yeni bir planlama yapılmasını gerektirir. Dudak yarığı ve / veya damak yarığı teşhisi konulan bebeklerde emme fonksiyonu yetersiz olacağı için beslenme sürecinde; bebek kucakta, 45 derece yarı oturur pozisyonda emzirilmeli, eğer emzirmede sorun yaşanırsa kaşıkla veya özel biberonlarla beslenmelidir.

Dudak – damak yarığı olan bebeklerin dudak ve damak anatomisindeki bütünlüğün bozulmuş olması nedeniyle emme ve ağız içi negatif basınç oluşturma işlevleri tam değildir ve bu da beslenme sorunlarına yol açmaktadır. Yarık tedavisi ile özel ilgilenen diş hekimi ortodontisler tarafından tasarlanan ağız içi obturator (tıkayıcı)lar, beslenmeye yardımcı olabilmektedir.

Dudak- Damak Yarığı Ameliyatı Nasıl Yapılır?

Dudak – damak yarığı ameliyatları genel anestezi altında, hastane ortamında, özel cerrahi alet ve dikiş materyalleri kullanılarak, dudak damak yarıkları konusunda deneyimli bir plastik cerrah tarafından yapılmalıdır. Ameliyatın süresi, yarığın büyüklüğü ve yapılacak ameliyatın kapsamına göre ortalama 1,5-3 saat sürer.

Dudak Yarığı ameliyatında;

• Yarık hattındaki kas, cilt ve dudak mukozası ayrı ayrı üç tabaka halinde onarılarak yarık kapatılır.
• Dudak iç kısmında, burun içine uzanan boşluklar varsa kapatılır,
• Burun tabanındaki açıklık kapatılır,
• Diş, diş eti, diş yatakları gibi bölgelerde yarık söz konusuysa ameliyat sırasında bu bölgeler de onarılır.
• Bazı tekniklerde deforme burun da dudak yarığıyla birlikte aynı seansta düzeltilmektedir (Triangular with Ala Nasi, TAN II onarımı).

Damak yarığı ameliyatı, özel ağız açacağı ve cerrahi aletler kullanılarak yapılır. Genellikle tek seansta nadiren çift seansta tamamlanır. Yarık hattı, heriki yanlarda bulunan mevcut damak dokularının orta hatta getirilmesiyle kapatılır. Düzgün konuşma ve yutma için yeterli uzunlukta bir damak oluşturulur. Bu işlem sırasında sert damak yarık ise (komplet), ağız ve burun mukozası olmak üzere iki ayrı tabaka halinde; yumuşak damak yarığı ise (inkomplet ve komplet) ilave olarak konuşmada etkili kasların da onarılmasıyla 3 ayrı tabaka halinde onarılır. Konuşma fonksiyonlarının geri kazanılması açısından bu kas onarımı (intravelar veloplasty), damaktaki yarığın kapatılması kadar önemlidir.

Dudak – damak yarığı ameliyatlarında, tercih edilen dikişler genellikle kendinden eriyen dikişler olacağı için dikiş alımı söz konusu olmaz. Dudak bölgesi özel cilt bantları (steril-strip) ile kapatılır ve pansuman yapılır. Gerekli durumlarda burun içine ufak tamponlar da konulabilir. Damak yarığı ameliyatı sonrası selüloz pansuman yastığı ile damak içi kanama kontrol altına alınır.

Dudak-Damak Yarığı Ameliyatı Sonrası İyileşme Süreci Nasıldır?

Dudak ameliyatlarından sonra nadiren, ancak damak ameliyatlarından sonra zaman zaman bebek, damağın kapanmasıyla birlikte solunum problemleri yaşayabilir. Böyle bir durumda havayolunun güvenliği için bebeğin genellikle bir yada birkaç gün yoğun bakımda izlenmesi ve solunum cihazı desteği gerekebilir. Bu durumun söz konusu olmadığı standart klinik izlemlerinde ise, dudak-damak yarığı ameliyatı sonrası bir ya da iki gece hastanede yatış verilir. Bu süreçte bebek damar yolundan beslenme ile desteklenir, ağrı kesicilerle ameliyata bağlı sıkıntı hafifletilir. Hastaneden çıktıktan sonra da bir kaç gün doktorunuzca önerilecek ağrı kesiciler ile süreçte rahatlama sağlanır.Ayrıca ameliyat sonrası ağrı kesicilere ek antibiyotik ve buhar tedavisi de uygulanması önerilecektir.

Ameliyat sonrası dikiş ve dikiş bölgesinin hijyenik tutulması, ameliyat yerlerine ve ağız içine parmak sokulmaması gereklidir. Bu nedenle ameliyat sonrası bebeğe eldiven giydirilmesi, dirseklerin bükülmesini önleyen özel kollukların kullanılması gerekecektir.

Ameliyatı takip eden ilk haftalarda bebeğin nasıl besleneceği, nelere dikkat edilmesi gerektiği, yeterli sıvı alımı için yapılması gerekenler gibi konularda doktorunuzca önerilen program ve beslenme biçimine dikkat edilmesi gerekmektedir.

Damak Yarığı ameliyatı sonrası bebek kucakta ve kaşık ile beslenmelidir. Her öğünden sonra su içirilerek ağız içi yara bölgesinin temiz tutulmasına dikkat edilmelidir. Ortalama 2-6 hafta aralığında sıvı beslenme ön görülmektedir. Dudak yarığı ameliyatı sonrası sıvı beslenme ameliyatı takip eden 1-2 günün sonunda başlayabilir. Her iki ameliyatta da ön görülen sıvı beslenmeye geçiş süreci öncesi berrak diyet uygulanır. Ağız içi kesilerin ilk haftanın sonunda iyileşmiş olması beklenir.

Damak ameliyatından sonra ağız içindeki izler görünmezken, dudak yarığı ameliyatı sonrası makul bir ameliyat izi (skar) kalması kaçınılmazdır. Büyütme altında, titiz bir cerrahi teknik ve dokulara minimal hasarla, özel ve çok ince dikiş materyalleri kullanarak skarı asgariye indirmek ve optimum sonuçlar elde etmek mümkündür.

Dudak-damak yarıklarına, “yarık dudak-burun deformitesi (cleft lip nose, CLN)” diye adlandırılan özel, son derece deforme ve tedavisi de bir o kadar zor bir burun yapısı eşlik etmektedir. Geleneksel olarak, yarık dudak ameliyatı sırasında buruna dokunulmamakta ve burun deformasyonları kişinin yüz gelişimini tamamen tamamlamasının ardından (17-18 yaş) estetik burun ameliyatları ile düzeltilebilmekte iken, bu yaklaşımın çok ağırlaşmış olan deformiteyi düzeltememesi ve başarısının sınırlı kalması, ikinci bir cerrahi gerektirmesi ve çok uzun bir süre çocuğu yarık burun deformitesi ile yaşamaya mahkum etmesi gibi handikapları nedeniyle, dudak yarığı ile eş zamanlı burnu düzelten yöntemler giderek daha fazla önem ve popülarite kazanmıştır (Triangular with Ala Nasi, TAN II onarımı). Böylece “ağaç yaşken eğilir mantığıyla”, burun kıkırdakları çok tazeyken şekillendirilebilmekte, burun deformitesi çok erken yaşta düzeltilebilmekte, ileride estetik burun ameliyatı ihtiyacı ya tamamen ortadan kalkmakta yada yapılacaksa da basit bir işlemle başarı şansı artmakta, çocuk uzun süre burun deformitesi ile yaşamak zorunda bırakılmamaktadır.